Terwijl de kwaliteitskranten in Nederland moord en brand schreeuwen over hun dalende oplages lijkt het goed te gaan met de kwaliteitsgazet in Vlaanderen. De Morgen, De Standaard en zakenkrant De Tijd lijkt een neergang bespaard te blijven. Hun oplages zijn stabiel en alle drie groeiden ze in 2008 zelfs een beetje. Is de Vlaming hopeloos ouderwets dat de krant het voornaamste medium blijft of doen de kranten het in Vlaanderen gewoon beter?
Geschreven voor De Nieuwe Reporter
Het afgelopen jaar viel bij ons in Brussel dagelijks een behoorlijke berg papier op de deurmat. Het thuisfront hielden we in de gaten met NRC Handelsblad terwijl het Belgische nieuws bij de koffie werd geleverd door afwisselend De Morgen en De Standaard. Na een periode wennen aan nieuwe woorden en (Germaanse) zinsconstructies zoals “ministers die afkomen”, “pistes die bewandeld worden” en “politiekers die er nochtans niet uit geraken,” viel ons pas echt op wat het verschil is: de Vlaamse kwaliteitskranten staren vooral naar hun Vlaamse navel.
Als voorbeeld leggen we op de “normale nieuwsdag” vrijdag 20 februari De Standaard en NRC Handelsblad eens naast elkaar. Even tellen laat meteen het grote verschil zien: de Vlaamse tabloid besteedt maar liefst tien pagina’s aan binnenlands (lees: vooral Vlaams) nieuws waarvan er twee zelfs regionaal zijn en vier(!) alleen over de Belgische en Vlaamse politiek gaan. NRC Handelsblad op groot formaat besteedt evenveel pagina’s aan binnenland als buitenland, namelijk twee. De aandacht voor economie is bij beide kranten ongeveer gelijk.
In deze telling lieten we de voorpagina’s even buiten beschouwing maar ook die verschillen. De Standaard heeft een opmerkelijk eigen verhaal over Fairtrade-goederen, volgens de krant doen die het ondanks de crisis goed. NRC Handelsblad geeft een overzicht van het nieuws dat we gedurende de dag al op nu.nl voorbij zagen komen en een foto van een nieuwe atlas over bedreigde talen.
Oubollig
“Ik verwonder me over Nederlandse kranten”, zegt Peter Vandermeersch, al tien jaar algemeen hoofdredacteur van De Standaard. “Ze zijn zo oubollig. Alleen NRC Next, die krant kan mij bekoren.” We ontmoeten de energieke Vlaming in zijn bescheiden kantoor op de redactie in Groot-Bijgaarden, even buiten Brussel. “De frisheid van Next zie ik niet bij NRC, niet bij Trouw en ook niet bij De Volkskrant. Ze hebben het stoffige karakter van kwaliteitskranten in de jaren tachtig. Je voelt gewoon dat zo’n krant als NRC Handelsblad zal sterven met zijn generatie lezers. Eigenlijk hadden ze van het gewone NRC meteen Next moeten maken.”
Na deze stevige woorden wijzen wij voorzichtig op de stoffige kanten van zijn eigen krant, de nimmer aflatende stroom Wetstraat-avonturen, de overkill aan lokale drama’s en de summiere blik naar de wereld buiten Vlaanderen. Vandermeersch glimlacht: “Ik luister veel beter naar de markt dan mijn Nederlandse collega’s. Vijf jaar geleden bleek uit een enquête dat mijn lezers meer regionaal nieuws willen. Dus heb ik dat ingevoerd.” Met succes: de oplage van De Standaard steeg in 2008 met 1,3 procent naar ruim 83.000. “De gemiddelde Vlaming is een beetje bang voor de boze buitenwereld”, weet Vandermeersch. De Standaard brengt daarom vier lokale edities in samenwerking met Het Nieuwsblad, de andere krant van uitgever Corelio. “Lezer vraagt en is tevreden!”
Dure correspondenten heeft Vandermeersch afgeschaft. “Een kwart van ons redactiebudget ging naar correspondenten die toch grotendeels de New York Times en Le Monde overschreven.” Nu koopt De Standaard stukken van bijvoorbeeld NRC, de redactie schrijft zelf iets of maakt soms gebruik van een freelance correspondent. Vandermeersch: “De kwaliteit van onze buitenlandberichtgeving? Die is niet zo goed als die van de Volkskrant of NRC, maar ik ben ervan overtuigd: we zijn goed genoeg.”
Verkopen kan Vandermeersch wel, niet voor niets werd hij verkozen tot “Vlaams Marketeer 2007″ De strak in het pak zittende hoofdredacteur is niet alleen verantwoordelijk voor de inhoud van de krant maar ook voor de manier waarop deze in de markt wordt gezet. “Als hoofdredacteur maagdelijk willen zijn, dat is typisch Nederlands.” Vandermeersch doelt op de eeuwige strijd tussen uitgever en hoofdredactie. Daar heeft hij duidelijk geen last van.
Te veel kwaliteitskranten
PCM heeft volgens Vandermeersch te veel kwaliteitskranten. “Een concern met drie kranten die allemaal min of meer hetzelfde schrijven is zinloos”, vindt Vandermeersch. “Ik heb hier wel eens een test gedaan. Neem verschillende stukken over de overwinning van Obama, knip de kop eraf en leg ze naast elkaar. Niemand kan zeggen uit welke krant het komt. Pluralisme stamt uit een periode dat de kranten nog verzuild waren. Die tijd ligt achter ons, ook in Nederland.” Vandermeersch weet zeker dat Van Thillo, momenteel op oorlogspad in Nederland, met één kwaliteitskrant verder wil. “Je kunt je tegenwoordig sowieso afvragen of we niet verder kunnen met één kwaliteitskrant in Vlaanderen en één in Nederland.”
De naam Van Thillo, die menige redactie doet sidderen, is gevallen. Christian Van Thillo is zonder twijfel de machtigste man in het Vlaamse medialandschap. Zijn concern De Persgroep is onder meer eigenaar van de Vlaamse Telegraaf Het Laatste Nieuws, delen van de commerciële TV-zender VTM, roddelblad Dag Allemaal en De Morgen, die andere kwaliteitskrant in Vlaanderen. Over de grens kocht de saneerder eerder al Het Parool, nu heeft hij zijn pijlen gericht op uitgever PCM. In plaats van bang voor zijn concurrent te zijn spreekt Vandermeersch vooral zijn bewondering uit voor de Vlaamse Murdoch. “Ik zou van hem heel veel kunnen leren. We elkaar een paar keer gesproken en ik zou zelfs wel voor hem willen werken.” Winstgevendheid, dat is ook voor Vandermeersch het allerbelangrijkst. “Zo laten ze ons met rust.”
Red uw Gazet
Van Thillo is onbereikbaar en ook andere hoge piefjes van De Persgroep houden hun lippen stijf op elkaar. Misschien zijn zij vooral bezig met de mogelijke overname van PCM. Dan maar eens te raden gaan bij de redactie van De Morgen. Laten die nou net een feestje organiseren in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) in Brussel.
Smoezelige journalisten in vale spijkerbroek, ongeschoren en met vettige haren staan vrijdagavond aan de bar pintjes weg te tikken. Dit zijn de makers van de krant die dagelijks door 52.000 Vlamingen wordt gelezen en die zijn oplage vorig jaar zag stijgen met 4,1%. Alle reden voor een feestje zou je denken, maar niets is minder waar. Vanavond wordt er gedronken uit protest want ondanks een stijging van de oplage lijdt de krant verlies en dreigt een kwart van het achtennegentig koppige personeel ontslagen worden. Stukken meer dan bij De Standaard waar de ontslagen op twee handen te tellen zijn.
‘Red Uw Gazet!” schreeuwen de buttons op de jasjes. “Onafhankelijk bloedbad”, lezen we boven het podium. Het stikt vanavond van de Bekende Vlamingen (BV-ers) in de KVS. Schrijver David Van Reybrouck, diverse Vlaamse politici en een heel kordon aan muzikanten steken de krant een hart onder de riem. Tom Barman en Flip Kowlier treden op. De Vlaamse trots Arno Hintjes kreunt “Stand Up For Your Right.” We wanen ons helemaal in de jaren tachtig.
Tijdens het debat horen we weinig nieuws, ondanks de stijgende oplages in Vlaanderen dalen de inkomsten en staat de kwaliteitsjournalistiek onder druk. “Deze bezuiniging zal leiden tot een slechtere krant waardoor de lezers vanzelf weg zullen lopen”, weet mediaprofessor Karin Raeymaeckers. De politiek bij monde van Vlaams minister-president Kris Peeters vraagt zich wanhopig af wat hij kan doen. Voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Journalisten Marc Van de Looverbosch wijst Van Thillo als schuldige aan. “Iedereen schreeuwt moord en brand terwijl Van Thillo bezig is Nederlandse kranten over te nemen. Dit is geen Persgroep dit is een pestgroep!” schreeuwt de gesubsidieerde Vrt-journalist.
Geen duivel
Zowel de hoofdredactie als de directie van De Morgen zijn de grote afwezigen. Politiek redacteur Liesbeth Van Impe voert het woord namens de bezorgde redacteuren. De redactie van De Morgen gelooft niet in de methode Van Thillo. “Eigenlijk is onze redactie al heel klein”, vertelt Van Impe. “Wij worden geacht een kwaliteitskrant te maken met minder dan honderd man. Een nog slankere redactie zal meer moeten produceren en nog afhankelijker zijn van de persbureaus.” Door dit verschil van inzicht heeft De Morgen van alle onderdelen binnen De Persgroep de meest moeizame verhouding met de grote baas.
Gek genoeg is Van Impe niet louter negatief over de man die soms de Vlaamse Berlusconi wordt genoemd. “Van Thillo is geen duivel, een krant heeft iemand nodig die er geld in stopt. Van Thillo is zo iemand. Hij heeft zelfs een hart voor kranten maar kan tegelijkertijd niet inschatten wat er nodig is voor het maken van een kwaliteitskrant.”
Gevolg is dat ook De Morgen uitblinkt in Vlaamse verhalen. “Nog voor De Standaard zijn wij begonnen met te schrijven wat de lezers willen”, vertelt Van Impe. “Kwaliteit zit hem niet in het soort onderwerpen maar in de manier waarop je ze benadert. Daarmee citeert Van Impe de opvallend afwezige hoofdredacteur van De Morgen Yves Desmet die halverwege de jaren negentig een trend zette met deze postmodernistische opvatting van kwaliteit. “In zekere zin zijn wij het tegenvoorbeeld van een klassieke krant als Le Monde.” Bij iedere nieuwe lay-out moet er geknokt worden voor het aantal buitenlandpagina’s.”
Het feestje wordt een echte doorzakker. De journalisten drinken en dansen tot zes uur in de morgen. Of dit de krant zal redden, weet niemand. Onze zoektocht naar het succes van de Vlaamse krant mondt uit in een teleurstelling. Zelfs een stijgende oplage blijkt geen garantie voor kwaliteitsjournalistiek.